Baboushka

Ze was een vrouw van vierenzestig jaar en in niets verschilde ze met andere vrouwen van haar leeftijd: het korte grijze haar, de spataderen en het buikje dat niet meer weg wilde. Maar als ze sprak met haar Russische accent en soms vreemde woorden gebruikte, dan wist je dat ze uit een ander land kwam. En in haar bijzondere taaltje mengde ze ook nog het lokale dialect.

In de weken voor haar dood spraken we over haar jeugd in Rusland, over haar vader en moeder en het gezin waar ze uitkwam. Nu ze wist dat ze niet lang meer te leven had werd het verleden belangrijker dan de toekomst. Voor het eerst wilde ze praten over de oorlog, die verschrikkelijke oorlog; het verhaal delen over haar tocht en de maanden dat ze onderweg was geweest. Het maakte haar rustig om hierover te vertellen. Haar verhaal dat niemand nog kende, de open wonden die nooit waren geheeld.

Ze was zestien toen haar vlucht begon. Vanuit het Oosten kwam het Rode Leger steeds dichterbij. Haar ouders besloten naar het Westen te vluchten. Maar het ging niet snel genoeg. Russische soldaten haalden de karavaan vluchtelingen in. In de chaos raakte ze de rest van het gezin kwijt. Van haar ouders en zus heeft ze nooit meer iets vernomen. Ze vluchtte de velden in en begon te lopen, richting ondergaande zon. Weg van waar ze vandaan kwam. Ze schuilde in de bossen en moest voortdurend op zoek naar voedsel.

Ze vertelde: ‘Ik heb zo’n beetje alles gegeten wat je in de natuur kon vinden, vooral rauwe wortels. Als je geluk had, vond je een fruitboom en dan at je veel te veel. Dat kon je maag niet verdragen, maar je kon niets meenemen want fruit bederft snel.’

En dan zonk ze weer weg in haar herinneringen. Weer terug in haar vlucht. Even later vervolgde ze: ‘Je was natuurlijk een gemakkelijke prooi voor boeren en al die vluchtende mensen, ik bedoel mannen, allemaal op weg zonder te weten waar naar toe.’

Ik begreep dat ze herhaaldelijk was verkracht en misbruikt in ruil voor eten of kleren. Ze sprak alsof het niet over haar ging, maar over iemand anders. Ze vertelde de feiten, maar sprak niet over haar gevoel. Dat kon ze niet, daar wilde ze niet bij komen. Zelfs nu niet.

Ze is van de Russische grens tot diep in Duitsland gelopen, maanden onderweg, een continent doorkruist. Uiteindelijk werd ze in Duitsland door het Rode Kruis opgevangen. Daarna kwam ze terecht in een kleine provinciestadje in Nederland. Waarom juist daar weet ze niet meer. Ze werd ondergebracht bij een boerenechtpaar. Eindelijk voelde ze zich veilig.

En dan begint een leven dat niet veel afwijkt van dat van andere jonge vrouwen. Ze gaat werken, komt een jongen tegen die lief en aardig is. Ik ken hem, ze had het slechter kunnen treffen. Hij begint een bedrijfje, ze trouwen, krijgen kinderen.

Haar man vertelde me ooit trots: ‘Ze is een doorzetter hoor! Ze is helemaal uit Rusland naar hier komen lopen. Zonder schoenen.’ Meer wist hij ook niet; het héle verhaal heeft ze hem nooit verteld. Nu spreken ze er samen niet meer over, het was immers al zo lang geleden.

Maar de dagen voor haar dood wilde ze erover praten. Haar levensverhaal mocht niet worden vergeten, dat was belangrijk voor haar. Als ze het maar één keer kon vertellen dan was het goed.

De laatste middag dat we elkaar spraken gaf ze me geld. ’Dat kan ik niet aannemen’, zeg ik. ‘U moet bloemen kopen voor uw vrouw, voor al de tijd die u naar mij hebt geluisterd.’

Die bloemen heb ik gekocht, ook een boeketje voor haar. Ze stonden op het nachtkastje toen ze stierf.